Cúm heo đang diễn ra bất thường, vì mùa cúm thường xảy ra vào mùa đông-xuân nhưng hiện nay ở Trung-Bắc Mỹ đang chuẩn bị vào hè. Các nhà khoa học khi phân lập virus cúm heo cho thấy, dù phân nhóm chính là virus dòng H1N1 nhưng cấu trúc của nó rất khác với các chủng H1N1 từng gặp ở người và cả heo từ trước đến nay. Cúm A và cúm heo nói riêng hiện không có thuốc điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, nếu áp dụng các biện pháp phòng ngừa cộng đồng, cá nhân vẫn có thể hạn chế được dịch.

 

Đặc điểm của virus cúm heo và khả năng gây đại dịch

Virus cúm A có đặc điểm là cấu trúc kháng nguyên bề mặt của nó không ổn định, biến đổi một cách dễ dàng. Với một loại virus mới bị biến hình như vậy, khi gây bệnh thì chủ thể nhiễm bệnh-có thể là người hay vật- đều không có khả năng phòng vệ tức thời, vì cơ thể chưa kịp sản xuất kháng thể cho loại virus mới này.

Đối với loài heo, bằng chứng khoa học cho thấy nó có thể cùng một lúc cảm nhiễm virus cúm của heo (virus A), virus cúm của loài chim và cả virus cúm ở người. Khi đó, cơ thể heo không khác nào là một cái máy trộn, làm kết hợp giữa ba loại virus ở ba chủng loại khác nhau heo-chim-người và có thể sản sinh ra một dòng virus mới.

Virus mới này lại có thể lây trực tiếp đến người. Đợt dịch cúm ở người hiện nay do virus cúm heo gây ra, đang lây truyền theo kiểu đó. Việc lây truyền trực tiếp virus của heo, từ heo sang người và gây bệnh ở người, hay còn gọi là tình trạng vượt rào cản chủng loại, thì đã rõ.

Độc tính của virrus mới này khá mạnh, so ra còn mạnh hơn cả độc tính của H5N1 (cúm gia cầm) nếu nhìn vào con số tử vong ở Mexico. Một số kết quả thí nghiệm còn cho thấy dòng virus cúm heo mới này lại đề kháng với loại kháng sinh chống virus được cho là hữu hiệu nhất hiện nay – oseltamivir (hai biệt dược trên thị trường là tamiflu và relenza).

Phòng ngừa

Theo phương thức ngăn ngừa căn bản dịch tễ học là cần phải cắt đứt đường lây truyền trong chu trình giữa heo-virus-người-người.

Phòng ngừa cộng đồng: Chúng ta không có khả năng kiểm soát được virus, cũng không thể giết heo, bởi vì rất nhiều con heo mang virus mà không mắc bệnh và chúng ta không biết nguồn này ở đâu. Do đó chỉ có một khâu bảo vệ thụ động và khu trú, tức là cách ly những khu vực được xác nhận là heo có bệnh cúm để giảm nguy cơ lây trực tiếp từ heo sang người.

Ngoài ra còn có nguy cơ lây giữa người với người nên cần khu trú những người có biểu hiện như cúm vừa mới từ vùng dịch đến hoặc trở về. Virus cúm là loại lây lan qua đường hô hấp, cụ thể là đường mũi, miệng, do đó, nên giảm bớt, hạn chế tối đa tình trạng tập trung đông người.

Những người đã xác định khả nghi cần phải cách ly và tránh tiếp xúc với họ. Theo dõi và điều trị bệnh nhân theo phác đồ. Bệnh nhân cần cho đeo khẩu trang để bớt phóng thích nguồn virus ra ngoài.

Phòng ngừa ở mức độ cá nhân: Phòng ngừa chủ động tốt nhất cho cá thể là tiêm phòng cúm. Tuy nhiên đối với loại virus cúm heo mới này vẫn chưa có vaccine đặc hiệu. Dù sao một loại vaccine cúm A thông thường cũng có thể giúp cơ thể tạo kháng thể đối với dòng cúm A. Vaccine cũng chỉ nên dùng vào đầu vụ dịch mới có hiệu quả, tức là cần phải tiêm sớm ít nhất 3 tháng thì cơ thể mới có thể tạo kháng thể chống virrus. Người trên 60 tuổi nên tiêm vaccine.

Cho nên phương thức phòng ngừa tốt nhất cho cá nhân hiện nay là thực hành lối sống vệ sinh, rửa tay sạch sẽ, tránh thói quen dùng tay ngoáy mũi, vuốt mặt. Ăn uống hợp vệ sinh, giàu chất bổ dưỡng để nâng cao sức đề kháng của cơ thể, tránh thức khuya, sinh hoạt quá độ làm giảm sức đề kháng của cơ thể.

Thuốc điều trị: Cúm A nói chung và cúm heo nói  riêng là loại không có thuốc điều trị đặc hiệu, mà cơ thể con người tự đề kháng đến khi bệnh tự khỏi. Thực tế, cúm heo là một loại cúm vừa và nhẹ, ít gây ra bệnh cảnh nặng, trừ trường hợp virus biến thể có độc lực mạnh.

Tuy nhiên hiện nay trên thị trường vẫn có các thuốc kháng virrus được chia làm hai loại, một loại ức chế men và một loại ức chế sự tăng sinh của virus trong cơ thể bệnh nhưng các loại thuốc chỉ có tác dụng trong vòng 48 giờ sau khi nhiễm. Trong khi đó thời gian này bệnh nhân gần như không có triệu chứng gì nên không xác định được.

Dùng thuốc sau đó gần như không có tác dụng.  Các loại thuốc này chỉ cho thấy có khả năng rút ngắn ngày bị bệnh hơn là làm giảm bớt độ nguy kịch của triệu chứng.

Mức độ nguy hiểm của bệnh cúm tùy thuộc vào khả năng đề kháng của cơ thể và biến chứng do cúm gây ra. Do đó điều trị triệu chứng, nâng cao thể trạng, ngăn ngừa và điều trị biến chứng là điều trị chính cho các bệnh nhân bị cúm nặng.

(TS. Nguyễn Đình Nguyên)